“Stop de aarde; ik wil er af!” hoorde je vroeger wel eens. Dit was ironisch bedoeld: de spreker dacht niet écht dat dit uitvoerbaar zou zijn. Ik zeg dit er maar even bij want mensen geloven tegenwoordigde gekste dingen. Zo roept Avaaz oprichter Ricken Patel ons dezer dagen op om een brandbrief aan Facebook CEO Mark Zuckerberg te ondertekenen waarin hem wordt opgedragen ‘inzicht te geven in nepgebruikers en desinformatiecampagnes’ en gebruikers te ‘waarschuwen elke keer als zij een nepbericht zien’. Een door facebook gesubsidieerd leger van fact-checkers zou er op toe moeten zien dat we via Facebook voortaan alleen nog ‘echte’ informatie krijgen.
Nu wil ik wel toegeven dat deze taak minder lastig is dan de aarde stil zetten; hij ligt meer in de klasse van de mythische Hans Brinkers die zijn vinger stak in het gaatje in de dijk en zo voorkwam dat ons land door de zee werd overspoeld.
Kwalijk
Misschien val ik nu te hard over Avaaz: er zijn er dezer dagen velen die vergelijkbare totaal onuitvoerbare eisen aan facebook en de andere sociale media ventileren. Ik zou er niks van zeggen als die ideeën alleen maar ‘onuitvoerbaar’ waren, maar ik vind ze bovendien kwalijk en zelfs gevaarlijk.
Kwalijk omdat zulke maatregelen voorbij gaan aan de wortels van het kwaad. Gevaarlijk zoals élke machtsfactor die voor ons het onderscheid tussen ‘feiten’ en ‘nepnieuws’ gaat bepalen gevaarlijk is. Overheden krijgen die macht niet, althans niet in democratieën – dat heet vrije meningsuiting. En dan zouden we willens en wetens aan het ongeleide projectiel Zuckerberg, bekend van z’n tenenkrommende uitspraken, die macht moeten geven? Alsjeblieft niet zeg!
Pleiten voor precies het tegendeel lijkt me meer voor de hand te liggen: Zuckerberg en andere social media moeten macht inleveren. Op dit moment gebeurt dat ook. De nu langzaamaan aan het licht komende schandalen over ‘nep-accounts’ en ‘bots’ die opzettelijk valse informatie verspreiden om politieke doeleinden te bereiken scheppen onzekerheid over wat je kunt geloven. De discussie over de ‘privacy’ verplichtingen van sociale media laait gelukkig weer een beetje op. Prima, allemaal!
De Avaaz campagne richt zich tegen Facebook en legt daarmee de verantwoordelijkheid, en dus de macht, bij Facebook. Ik vind dat erg dom.
De wortels van het kwaad
Al die sociale media zijn gratis. Maar niet écht, natuurlijk: voor niks gaat de zon op. Ze leven van een klein beetje reclame, maar voorál van de verkoop van gedetaillerde gegevens over de deelnemers. De grote stampij over het bedrijf dat de gegevens ‘stal’ van ’87 miljoen mensen’ komt me dan ook hilarisch voor: wat had je nou anders gedacht? Dat is gewoon de core business van Facebook en dat hebben ze ook nooit ontkend! O wat een schrik: al die mensen die waarschuwden tegen de gevaren blijken gewoon gelijk te krijgen.
En iedereen kan een account krijgen. Of twee. Of 300.000. Kost niks en je hoeft niet eens te bewijzen dat je een mens bent, zoals vele andere websites dat met meer of minder ludieke anti-webbot procedures afdwingen. Dus wie desinformatie wil verspreiden staat hier voor een open doel met de bal op de voet. Laat het maar aan een paar enthousiaste programmeurs over om vanuit een zolderkamer in een paar uur meer onzin de wereld in te sturen dan fact checkers in tien jaar kunnen verifiëren.
Wat dan wél?
Het tegengaan van ‘nep-nieuws’ en ‘privacy schendingen’ door de sociale media lijkt me een taak vergelijkbaar met die van Hans Brinkers. Maar er zijn alternatieven.
In de eerste plaats dóórgaan met het ondermijnen van het vertrouwen in de ‘feiten’ zoals die op sociale media worden gepresenteerd en ook in het werkelijk bestaan van de personen die iets melden. Met al die eindeloos doorgestuurde en aangehaalde berichten heb je vaak geen idee wie het origineel nu eigenlijk plaatste, dus vertrouw niets waarvan je de bron niet kunt achterhalen.
Geef de sociale media ruim baan om onzin te verspreiden; elke beperking zal alleen maar het idee bevorderen dat ‘er maatregelen zijn genomen’ en dat berichten dus betrouwbaar zijn. Terwijl dat helemaal niet kán; praktisch niet en principeel niet.
In de tweede plaats: biedt alternatieven voor redelijk betrouwbaar nieuws. De ouderen onder ons zullen zich nog ‘de krant’ herinneren en ‘het weekblad’. Al staat het water ze tot aan de lippen, ze bestaan nog steeds! Journalisten van diverse pluimage, met verschillende overtuigingen en beginselen, doen nog steeds dagelijks hun best om verantwoord nieuws te presenteren. Zoal niet ‘objectief’ dan toch ‘onafhankelijk’ – en beter dan dat krijg je het niet. Natuurlijk is dat niet ‘gratis’ ook al worden journalisten doorgaans onderbetaald. De termen ‘gratis’ en ‘onafhankelijk’ staan hier lijnrecht tegenover elkaar.
Die journalisten vervangen, zoals Avaaz lijkt te bepleiten, door een legertje van door Zuckerberg betaalde fact checkers is wat mij betreft zo welkom als een aanval van kiespijn op mijn verjaarsfeestje.
Uit dat hele gedoe rondom Facebook zijn volgens mij deze lessen te trekken:
- Voor niks gaat de zon op;
- Gratis nieuws is ál te vaak nep-nieuws;
- Gratis accounts leven van het doorverkopen van de gegevens die ze over jou én dankzij jou ook over je vrienden verzamelen.
Hans